“Hij komt altijd te laat, ik zal wel niet slagen, of ze zal wel boos zijn”, zijn vooronderstellingen die we allemaal dagelijks gebruiken.
Bijna geen zin die we gebruiken is zonder een overtuiging over wat we als waar beschouwen. Het helpt ons, omdat we bekend zijnde zaken niet meer hoeven uit te leggen.
Maar tegelijkertijd nemen we ook aan dat we weten hoe de werkelijkheid in elkaar zit en handelen van daaruit. En daar gaat het soms behoorlijk mis.
Grip krijgen op dergelijke aannames helpt ons daarom enorm de ander en vooral beter te begrijpen.
Vooronderstelling of veronderstelling?
Even voor een duidelijk onderscheid: vooronderstelling en veronderstelling gebruiken we vaak door elkaar.
Een veronderstelling is een vermoeden dat je over iets of iemand hebt. Met een veronderstelling doe je een aanname of hypothese die pas na nader onderzoek juist of onjuist zal blijken. Totdat je vermoeden is bevestigd of ontkent weet je dat je aanname juist is.
Een vooronderstelling betekent een voorlopige aanname die iemand als vanzelfsprekend beschouwt. Om die vervolgens als grondslag voor een redenering gebruikt. Het doen van een dergelijke aanname bepaalt de richting waarnaar iemand redeneert. Door de vanzelfsprekendheid gaat de toehoorder ervan uit dat de basis van de aanname juist is. Terwijl het bij een vooronderstelling niet vaststaat dat de stelling correct is. Maar door de wijze waarop de stelling gebracht zal geneigd zijn de spreker op zijn woord te geloven. En precies daar gaat het vaak mis!
Voorbeelden van vooronderstellingen
Check de sterke voorbeelden van het gebruik van vooronderstellingen die ik laat zien in het filmpje over Speakers Corner.
In het idyllische Hyde Park in Londen proberen de sprekers hun toehoorders te overtuigen van de juistheid van hun argumenten. Terwijl die argumenten feitelijk gebaseerd blijken op hun eigen overtuigingen. In het filmpje proberen de sprekers hun toehoorders te overtuigen van de waarheid. Hun waarheid, om precies te zijn.
En omdat we geneigd zijn wat de ander zegt als waar te zien, krijgen we een onjuist of onvolledig beeld te zien van wat de ander werkelijk bedoelt.
Dat maakt het een geheime kracht in onze communicatie. Handig om het geheim ervan te herkennen: voor effectieve communicatie!
Video Speakers Corner met sprekende voorbeelden van vooronderstellingen
Sterke overtuigingen
De sprekers in het filmpje uiten sterke overtuigingen over maatschappij, vaccinatie en religie.
Dat is prettig voor hen, want het biedt hen structuur. En daarmee zekerheid.
Het geeft ze onderwerpen voor een gesprek met andere mensen en het geeft zeer waarschijnlijk betekenis aan hun leven. De sprekers maken er een nuttige tijdsbesteding van. Het lijkt erop dat ze door mensen te overtuigen een krachtiger vuist kunnen maken voor wat ze als een goede zaak beschouwen.
Het mooie van het filmpje is dat het heel helder laat zien hoe gedachten kunnen transformeren in sterke overtuigingen die de sprekers uiten als vooronderstellingen. Als toehoorder is het lastig te ontkomen aan de invloed van de spreker. Natuurlijk heeft hij de mogelijkheid om te reageren, zijn mening te formuleren of die te herzien. Maar de toehoorder ontkomt niet aan de invloed van de – logisch klinkende – aannames van de spreker. Precies zoals dat continue in ons dagelijks leven gebeurt. Ongemerkt.
English version Speakers Corner and the power of presuppositions down below!
De perceptie over het type femme fatale
Nog een pittig voorbeeld!
“Mijn vriendin is een femme fatale, je kent het type wel”.
In de dagelijkse praktijk zijn we geneigd de stelling te bevestigen. Niet snel zal iemand reageren met ‘ik weet het niet’.
Maak van de uitspraak van mijn klant een vraag “Wat is een femme fatale?” en 10 mensen beantwoorden die vraag met 10 verschillende antwoorden.
In de filosofische praktijk hebben we gelukkig de mogelijkheid te onderzoeken wat de klant feitelijk zegt. Met deze zin zegt mijn klant logischerwijze de volgende dingen:
1. Hij heeft een vriendin, die hij als de zijne beschouwt.
2. Die vriendin heeft specifieke eigenschappen, die ik zou behoren te kennen.
3. Hij kwalificeert zijn vriendin als een bepaald type vrouw.
Met het uitspreken van deze ene zin vooronderstelt dat mijn klant dat mij duidelijk is welke specifieke eigenschappen deze vrouw heeft. Mijn klant ziet zijn vriendin als een femme fatale, waarmee hij uiteenlopende eigenschappen kan bedoelen…: stijlvol, ambitieus, elegant, aantrekkelijk. Een sterke vrouw, met een eigen agenda, nymfomaan?
Zijn uitspraak zegt iets hoe hij zijn vriendin ervaart. Wellicht zegt het ook iets over hun relatie? Zijn denkbeeld over haar geeft net zo goed informatie over zijn vriendin als over mijn klant zélf?
Misschien kwalificeert een ander persoon haar niet zo. Het zou zo maar kunnen dat het in een willekeurige ander niet opkomt dezelfde vrouw als femme fatale te zien!
Mijn vriendin is een femme fatale, je kent het type wel...
Wat is een vooronderstelling?
De betekenis
De betekenis van een vooronderstelling is dus dat we vooronderstellen dat wat iemand communiceert, ook waar is. Het wordt als grondslag voor een redenering ingezet. Feitelijk weten we niet of dat correct is. Maar we betwijfelen de redenering ook niet zo snel!
We lopen dan het ernstige risico dat we onjuiste gedachtes als waar beschouwen. Maar we voelen ergens dat we in de richting van een standpunt geduwd worden. Dit is een belangrijke oorzaak van onbehagen: het doet afbreuk aan ons welzijn.
Helaas is onze wereld gevuld met vooronderstellingen: de media communiceert het, reclames, politici, de baas, iedereen bedient zich van vooronderstellingen. Jij waarschijnlijk ook.
Daarom is het bijzonder nuttig voor je om dergelijke aannames te herkennen, zodat je de eventuele onjuistheid kunt waarnemen! En weet wanneer je met waarheid te maken hebt, of niet.
Je wilt conflicten vermijden…
Immers, de duidelijkheid die geschapen wordt is mogelijk niet juist. En dat betwijfelen, is twijfelen aan wat de persoon zegt. Het uiten ervan ziet de ander mogelijk als een opmerking over de persoon zelf. We maken daarmee een onderwerp tot iets persoonlijks. Omdat dat potentieel tot conflicten leidt, zijn we daar terughoudend in. Met als risico: we bedoelen beide iets anders, maar hebben dat niet door!
In de filosofische praktijk blijkt mij dat twee mensen vrijwel nooit exact dezelfde opvatting hebben over iets of iemand. Dat wat iemand dwars zit, verbergt zich achter de vooronderstelling en wil of kan iemand niet vertellen. Vanwege de weerstand tegen wat er zich achter de stelling zou kunnen bevinden.
Maar het in alle vrijheid kunnen denken en spreken helpt juist de geheime kracht van dergelijke overtuigingen te ontdekken!
Ontdek het geheim van de vooronderstelling!
Met het onderzoeken van vooronderstellingen ontdek je de ware aard van waar de schoen wringt.
Dit is de achilleshiel die inzicht geeft in wat iemand als probleem ervaart. Het leidt tot de kern van iemands probleem en dat is precies waarin de oplossing schuilt.
In dit geval: kennis is macht. Als je weet hoe het werkt, dan kun je herkennen hoe en op welk moment het bij jou werkt. En dan kun je wat je vooronderstelt voor jou laten werken!
Over dat ontdekken vertel ik je verderop.
De geheime kracht onthuld
Ik schreef in het begin al over de geheime kracht die vooronderstellingen in zich hebben.
Nauw verwant eraan zijn drogredenen; argumenten die juist lijken te zijn, maar dat in werkelijkheid niet zijn.
Dan nu: waarom ze ons ontgaan en een geheime kracht herbergen:
- Ze zijn bekend klinkende aannames, waardoor de weerstand tegen de boodschap vermindert. Ze kunnen dus ook doelbewust worden ingezet.
- Ze zijn veelal verborgen. We nemen ze niet waar om welke reden dan ook. Of ze worden opzettelijk genegeerd omdat het ons niet past.
- Ze worden algemeen aanvaard. Bijvoorbeeld: “We werken al 40 jaar op deze manier en dat is altijd goed gegaan. Dus we hebben geen reden om het nu te gaan veranderen”. “Ik rijd mijn hele leven lang auto en daar hoort het geluid van een ronkende motor bij, dus voor mij geen elektrische auto”.
- Komen alleen aan het licht in gesprek met de ander die het weet op te merken én het vraagt moed ze te ventileren aan degene die ze uitspreekt. En altijd, werkelijk altijd, deelt de gesprekspartner tegelijk iets van de denkbeelden van de ander. De goede vriend biedt je dan troost omdat het je zelf raakt.
De praktisch filosoof biedt toegevoegde waarde door zich te beperken tot de aandacht voor het denkproces van zijn klant, het duiden van onjuistheden in het denkproces. En te focussen op waarheidsgetrouwe denkbeelden.
Op zoek naar de waarheid
Intussen wordt de betekenis van vooronderstelling duidelijk. De vooronderstelling is te herkennen in een aanname die aannemelijk klinkt, maar waarvan je kunt voelen dat die niet helemaal klopt.
In de praktische filosofie is waarheid een hoog streven. Dat biedt ons werkelijke structuur en steun in het leven. Als je weet of de ander je de waarheid vertelt, dan stel je jezelf in staat voor jou gezonde keuzes te maken en sta je sterker in het leven.
Je beeld over collega of lief klopt niet
Als toeschouwer op Speakers Corner kun je zo weglopen.
In dialoog met de werkgever of je partner zou dat nooit zonder consequenties zijn. Het is juist in een dergelijke, meer intensievere relatie dat je meer geneigd bent je gesprekspartner op zijn of haar woord te geloven. Zou je dat niet doen, dan loop je het risico je relatie met de ander eronder lijdt. En dat gaat mogelijk ten koste aan je behoefte aan contact met de ander.
Aangezien die prijs soms te hoog is, ga je uit van wat je denkt te horen en maak je mogelijk keuzes op onjuiste gronden, of zelfs op basis van onwaarheden. Je beeld over je collega of zelfs je lief klopt daardoor vaak niet. Dit gebeurt doorlopend. Vaak met grote consequenties! Gelukkig ken je nu het geheim achter de stelling. Het herkennen en toepassen is echter niet zo eenvoudig…
De waarheid verbergt zich achter de onjuiste stelling die je voor waar houdt.
Aha-Erlebnis als beloning!
Dat vooronderstellingen ons zekerheden bieden over hoe de wereld in elkaar zit, blijkt als je aan zo’n aanname gaat rommelen. Het proces van onderzoek naar de ware aard van de vooronderstelling maakt de bezitter ervan altijd zenuwachtig. Het voelt als zagen aan de poten van de stoel waar de bezitter van zijn ideeën op zit. En dat roept weerstand op. In het gesprek inbrengen van vragen die zouden kunnen leiden tot een herwaardering van iemands opvattingen nodigt uit tot introspectie dat veel oplevert.
Een hoogtepunt wordt bereikt als het resultaat leidt tot een aha-Erlebnis, ook aha-beleving of aha-moment genoemd. Het is een indrukwekkende ervaring die iemand plotseling als het ware overkomt op het moment dat hij ineens de oplossing ziet voor wat eerder een onoplosbaar probleem leek. Dit veroorzaakt een euforisch gevoel en levert intense emoties op. Het moment dat iemand in alle uiteinden van het lichaam het leven voelt sprankelen. En niet kortstondig, maar duurzaam. De waarheid komt naar boven. Het geheim ontrafeld!
Een dergelijke aha-Erlebnis overkomt ook de klant die ineens alle ontbrekende puzzelstukjes op zijn plek ziet vallen als hij in contact komt met zijn eigen wijsheid. Een ervaring die ik iedereen toewens!
Resultaten bij ontdekken van vooronderstellingen
Ik pleit hier niet voor het elimineren van de aanname die we voor waar houden, alhoewel dat misschien zo lijkt. Dit laatste is trouwens ook een vooronderstelling, maar dat terzijde;).
Het is mijn bedoeling de vanzelfsprekendheid waarmee we menen te begrijpen wat iemand zegt, aan het licht komt. Als we namelijk weten wat iemand in werkelijkheid bedoelt, dan kan zich de poort naar de eigen wijsheid openen.
En daar is het in de filosofische praktijk nou exact om te doen: door het aangaan van een dialoog ophelderen van opvattingen waarbij de waarheid zich aan de klant openbaart.
Welke waarheid dan ook.
Wat levert het zoal op? Onder andere:
- Je begrijpt jezelf beter
- Je begrijpt de ander beter
- Je communicatie met de ander verloopt effectiever
- Je persoonlijke ontwikkeling is integraal voelbaar
Wil jij grip op je eigen vooronderstellingen?
Je hebt nu gezien en gelezen hoe je op het verkeerde been gezet kunt worden door vooronderstellingen. En ze een sluier werpen over de werkelijkheid. Daarmee kunnen ze een grote impact hebben op je leven.
Wil je grip krijgen op je eigen ideeën, emoties, gedachten of opvattingen? In welke ze kloppen of welke denkwijze je hanteert? Ontdek ze en ga voor voor effectieve communicatie en daarmee een beter leven!
Boek nu je eigen ontdekkingssessie!
Video Speakers Corner and the power of presuppositions
(english version)
