Als er ergens verschil van inzicht over bestaat, dan is het wel over wat na aan ons hart ligt.
Neem de uiteenlopende meningen over het klimaat. In hoeverre onze overheid voldoende doet aan de veiligheid van jou en mij. En van muziek zegt men: “over smaakt valt niet te twisten”. Maar het tegenovergestelde zal blijken…getwist wordt er!
video: Mattheus Passie: Bach hertaald door Jan Rot. Goddelijk of geniaal?
Passie leidt tot boosheid
Wat na aan ons hart ligt kan ook tot boosheid leiden. Dat ondervindt Jan Rot die zijn passie losliet op Johann Sebastian Bach’s Matthäus Passion.
Jan Rot hertaalde dit meesterwerk naar de Matteuspassie en vertelt in mijn interview met hem over de heftige emoties toen muziekliefhebbers van zijn hertaling kennis van namen.
Rot’s tekstuele versie is geheel anders dan de Matthäus Passion zoals die heden ten dage door het grote Nederlandse publiek massaal wordt omarmt. Althans in Nederland, want nergens ter wereld is dit magistrale muziekwerk geliefder.
Passie in Rotterdam Centraal
Zo beschouwen vele Nederlanders een uitvoering als die van Toonkunst Rotterdam en het Collegium Delft als een voorbeeld van wat dicht bij het origineel zou komen. Locatie: de machtige hal van Station Rotterdam Centraal.
In een uitvoering en een bezetting die we kennen. Die we gewend zijn. We vergeten echter weleens dat Bach’s meesterwerk in de loop der jaren verschillende uitvoeringspraktijken kennen. Dat is misschien wel een belangrijk kenmerk van muziek. Leidde dat in het verleden ook tot zulke uiteenlopende emoties van blijheid tot woede?
Inhoud
Video Matthäus Passion in het Centraal Station van Rotterdam
Nu vinden muziekuitvoeringen plaats in een veel serenere plek dan een station, dus dat wijkt misschien ook af van het origineel?
Ga je wat verder met je overtuigingen dan kun je bij geloof, of zelfs religie uitkomen. Combineer religie met een scheutje muziek en de rapen zijn gaar! Ook al voeg je bij muziek en religie veel passie. Of is dat juist de oorzaak van hoog oplopende emoties?
Hoe dan ook, als er iets is dat Jan Rot in de Matthäus Passion heeft gestopt dan is het wel passie. Die van Rot zelf, zo blijkt uit het interview dat ik met hem heb. Daarmee heeft Rot Bach’s oratorium van een nieuwe hedendaagse tekst voorzien. Dat hij daarmee tegen heilige huisjes aan zou schoppen, dat voorzag hij wel. Maar zoveel boosheid, nee, dat hij niet verwacht.
Hertaling, zodat wij het ook begrijpen
Maar wat is het met muziek? Mensen houden van de muziek die zowel herkenbaar is als iets nieuws in zich heeft. Is het te herkenbaar: dan vindt de luisteraar het saai of oninteressant. Te onbekend, dan zet de luisteraar de muziek uit. Het staat dan te ver van de muziekliefhebber af. Daarom houden we van muziek een beetje bekend én een beetje onbekend is.
Om redenen die hij mij in het filmpje uitlegt besloot Jan Rot tot het hertalen naar de Nederlandse Mattheuspassie.
Hertaling wil zeggen dat hij het muziekstuk niet alleen vertaalde van het Duits naar het Nederlands, maar de tekst ook plaatst in onze huidige tijd. Zodat wij, de hedendaagse mens, ook kunnen begrijpen wat Bach bijna 300 jaar geleden bedoelde toen hij de componeerde. Picander, librettist, was verantwoordelijk voor de originele tekst.
Heilig, spiritueel of transcendent?
In den beginne, toen de hertaling nog nieuw was voor de muziekliefhebbers laaiden de emoties fel op: is er dan niets meer heilig? Het origineel is in de Duitse taal en dat kan niet vertaald, laat staan hertaald worden, zo reageerden de liefhebbers van het oude meesterwerk. Maar goed, een andere plek voor de uitvoering dan een kerk, zoals het Concertgebouw of zelfs een station kan ook niet iedereen omarmen.
Is er dan niets meer heilig? kreeg Jan Rot als commentaar.
“Bach moet zijn muziek bedoeld hebben om begrepen te worden”, Van Veldhoven (Bachvereniging).
Maar de schrik sloeg via gewenning om in waardering. Zo bevestigt de Nederlandse Bachvereniging in de persoon van Jos van Veldhoven desgevraagd dat J.S. Bach bedoeld moet hebben dat de toehoorder begrijpt wat er gezongen wordt! Volgens Jan Rot is het vrome karakter met de hertaling getransformeerd naar een spirituele beleving. Het kan daardoor uitstijgen boven onze dagelijkse waarneming en dat maakt het transcendent.
Laat transcendentie nou net datgene zijn waarmee de mens, ondanks of dankzij ontkerkelijking, boven zijn eigen bestaan uit wil stijgen! Is transcendentie niet juist datgene dat we willen bereiken om ons aardse bestaan betekenis te geven, te overstijgen?
Jan Rot gaat een stap verder!
Maar Jan Rot liet het niet bij een hertaalde tekst alleen. Hij ging een stap verder en introduceerde samen met Musica Extrema een Latijns-Amerikaanse Mattheus Passie, in een kleine en spannende bezetting. Corona stond de laatste twee jaar de toernee met Musica Extrema in de weg.
Voor dit jaar heeft de producent de toernee door Nederland volledig geannuleerd. De ernstige ziekte van Jan Rot belet hem zijn rol als verteller op zich te nemen. Maar transcendentie betekent ook dat wat waarde en betekenis heeft, los kan staan van de meesterhertaler zelf. Daarmee zou Rot boven zichzelf uitstijgen.
Wat is jouw passie?
De hartstocht voor het lijdensverhaal spat van Rot’s verhaal af. Dat blijkt ook uit de manier waarop hij met zijn darmkanker en zijn ziekteproces omgaat. Wat is jouw passie? Ken je die? Volg jij je passie? Betekent het voor jou lijden of hartstocht?
Misschien het nu wel het juist moment om je passie te gaan ontdekken.
Ontdek wat jou echt in vuur en vlam zet. We worden niet voor niets met één of meerdere passies geboren. Ben je het niet aan jezelf verplicht je passie te gebruiken?
Ontdek wat jouw passie is in de ontdekkingssessie met mij, die je nu kunt inplannen:
De Mattheus Passie, hertaald door Jan Rot, wordt jaarlijks in de passietijd uitgevoerd door het Residentieorkest. Daarnaast gaat Jan Rot met Musica Extrema op toernée door Nederland in een gepassioneerde Latijns-Amerikaanse versie.
Over Matthäus-Passion, Jesus Christ Superstar en The Passion
De Matthäus-Passion is een groot muzikaal werk gecomponeerd door Johann Sebastiaan Bach. De tekst, het zogenaamde libretto, is opgetekend door Picander. Door een aantal muziekkenners wordt het beschouwd als het beste muziekwerk ooit geschreven.
Het verhaal gaat over het lijdensverhaal van Jezus Christus, van proces en veroordeling tot en met Jezus’ kruisiging. Picander heeft zich voor het verhaal gebaseerd op de tekst volgens de evangelist Matthäus. Behalve de Matthäus-Passion zijn er ook passies volgens Johannes, Markus en Lukas.
Naast deze vier versies van het passieverhaal is Jezus tot ster verheven in de musical en film Jesus Christ Superstar. Naar de in Nederland populaire ‘The Passion’ keken in 2021 2,6 miljoen mensen. Donderdag 14 april 2022 wordt The Passion uitgezonden vanuit Doetinchem.
Niet religieus, maar we houden wel van de held
We worden steeds minder religieus, maar we houden wel van de held die door religie is ontstaan. Zoals Jan Rot zegt: “Als je niet van Jezus gaat houden gedurende de uitvoering, dan doe ik iets niet goed!” En of je nu gelooft of niet, muziek biedt een manier om je eigen passie te ontmoeten.
Want als er ergens een muziekstuk is te beluisteren dat zó verbonden is met thema’s als lijden, goed handelen, liefde, leven, dood en zingeving dan is het wel Bach’s meesterwerk. In welke versie dan ook…😉.
"Zowel Bach als Jezus kwamen in de nacht om aanwijzigingen tijdens de hertaling te geven ," aldus Jan Rot.
Jan Rot overleden
Jan Rot (1957) overleed op 22 april 2022. Bedenker van het woord ‘hotero’. Over zijn kinderen sprak Rot over ‘Rotjes’.
Ondanks zijn ziekte kanker bleef hij optreden en met zijn publiek communiceren. Open communiceerde hij over zijn fatale ziekte in zijn wekelijkse column in het Algemeen Dagblad.
Hij straalde hartstocht voor zijn muziek en het leven uit. Hij liet daarbij kenmerken van zichzelf zien die we ook van de persoon kennen waarover hij zelf vertelt: Jezus.
Maar, zoals hij zelf in de video zegt: “Naast Bach was ook Jezus bij hem op bezoek geweest”.
Rot’s toewijding voor het leven, muziek en teksten is goed te zien in de video. Met zijn hertalingen had Rot sowieso al iets onsterfelijks, zo je wilt – transcendent – gecreëerd.
Zoals Jan Rot zegt: “Als je niet van Jezus gaat houden gedurende de uitvoering, dan doe ik iets niet goed!” En of je nu gelooft of niet, muziek biedt een manier om je eigen passie te ontmoeten. Een andere manier is om jouw eigen zingevingsvraagstukken tegen het licht te houden.
Nieuwsgierig? Plan dan een gratis kennismaking!
Eén reactie
Al jaren geleden was ik zeer onder de indruk van de hertaling van Jan Rot, Hij brengt het lijden binnen en laat je geen afstandelijk vrijblijvende toehoorder blijven. Dat kan boos maken, maar boosheid kan zeer goed zijn, omarm je boosheid. Ik ga met een woedende pen schrijven: zus hoe heeft het zo kunnen lopen….zij verloor haar jongste zus, 20 jaar jonger, onverwacht aan het Coronavirus… Dit is een tijd van opnieuw luisteren.
Marinus van den Berg Rotterdam