Hoe het vierlandenpunt taalgrenzen ophief
geactualiseerd: 8 januari 2022
Het drielandenpunt van Nederland is bij Nederlanders wel bekend. Minder bekend is dat het vanaf de val van Napoleon tot 1919 een vierlandenpunt was. Naast Nederland, België en Duitsland, deelden we ook grenzen met dwergstaat Neutraal Moresnet. Dit ieniemienielandje was groots als zinkexporteur, belastingparadijs, gokoord en smokkelvrijplaats.
Bovendien was Neutraal Moresnet eens verkozen tot bakermat van het Esperanto, de taal waarvan voorvechters hoopten dat we wereldwijd allemaal één en dezelfde taal zouden gaan spreken, zodat de grenzen van de taal voor eenieder zou gaan wegvallen. En vooral dat laatste is wel bijzonder, omdat dat landje wisselend aan België dan wel de Pruisen toebehoorde. De inwoners hebben daardoor lijdzaam meegemaakt dat hun nationale identiteit in de loop der tijd veranderde. En dat heeft impact!
Grenzen van identiteit
David van Reybrouck, schreef een Boekenweekessay van 2016 (maar nog steeds actueel!) waarin hij prachtig verhaalt over dit landje van 3,5km² groot. Van Reybrouck graaft in de historie, maar het verhaal van destijds is prima te plaatsen in de hedendaagse tijd.
Behalve over de grootte van Neutraal Moresnet gaat het in Zink vooral over de hoofdpersoon Emil en zijn identiteit. Emil wordt namelijk aan de grote krachten van de Pruisen, Hitler en de geallieerden blootgesteld. En dat tornt aan de grenzen van zijn identiteit. De vele wisselingen van de macht waaraan hij als burger niet kon ontsnappen knagen aan de wortels van zijn existentie, zijn bestaan.
Diende hij in de ene oorlog voor het leger van het Derde Rijk, was hij dan weer inwoner van het koninkrijk België. Het leidde ertoe dat hij voor collaboratie werd opgepakt. Dat is niet iets wat een gezond wezen onberoerd laat. Het raakt de identiteit van Emil en dat dat zich wreekt, blijkt ook aan het einde van het leven van Emil.
Van Reybrouck schrijft: “Emil heeft geen grenzen overgestoken, de grenzen zijn hem overgestoken.” Een nieuwe betekenis van grensoverschrijdend.
Grensoverschrijdend een existentiële crisis in?
Zo blijkt zonneklaar hoe belangrijk je wortels zijn. Je identiteit wordt gevormd door waar je vandaan komt, in welke cultuur je opgroeit en welke taal je spreekt. In welke maatschappij je leeft. Als er heftige dingen gebeuren met het land waarmee je je verwant voelt vanuit je oorsprong, dan knaagt dat aan je identiteit. Kaders vervagen, een existentiële crisis ligt op de loer.
Krachten buiten jezelf plaatsen je in een positie die uiteindelijk resulteert in ellende zoals ziekte, werkloosheid, scheiding of verlies van dierbaren. Het lijkt allemaal alsof het ons overkomt, dat we niet zélf onze grenslijn overgaan, maar dat zij over óns gaan. Dat werkt grensoverschrijdend voor onze identiteit. Het mag dan prettig zijn op eigen initiatief je eigen grenzen te verkennen en ze eens te overschrijden, als de ander te ver gaat naar ons idee, dan wordt onze grens overschreden. Dat is niet alleen niet prettig, het bedreigt onze identiteit ook nog eens…
Gelukkig kunnen we filosoferen over of wij onze eigen scheidslijnen oversteken, of andersom…
Probeer het zelf eens:
Direct over de grens van Nederland naar België beland je in Gemmenich direct in een ander gebied, de huizen zijn anders, de mensen spreken er Frans. Een vergelijkbaar groot verschil zul je ervaren als je bij Vaals de grens met Duitsland overschrijdt. Totaal verschillend aan het Nederlandse gebied, qua taal, landschap, architectuur, taal, eten en drinken. De verschillen zijn groot de geografische afstand klein.
